Өчигдөр буюу 2022 оны 3-р сарын 17-ны өдөр ХӨСҮТ-ийн Томуугийн үндэсний нэгжээс Улаанбаатар хотын томуугийн харуулдан тандалтын нэгжийн эмч, мэргэжилтэн нарт зориулсан “Томуугийн цар тахал болон улирлын томуугийн хүндрэлийн үнэлгээ”-ний сургалтыг зохион байгууллаа. Тус сургалтанд 70 гаруй эмч, мэргэжилтнүүд хамрагдлаа. 

ДЭМБ-аас “Томуугийн цар тахал болон улирлын томуугийн хүндрэлийн эрсдэлийн үнэлгээ”-ний аргачлалыг боловсруулж, 2020 он гарсаар 30 гаруй оронд нэвтрүүлж, мэдээллийг нэгтгэн авч байна. Манай улс 2018 оноос эхлэн сүүлийн 5 жилийн ТТӨ, АЗЦХХ-ын тандалтын тоон мэдээг ашиглан улирлын томуугийн хүндрэлийн үнэлгээг хийж 5 үе шатаар үнэлж хариу арга хэмжээг хэрэгжүүлж байна.

ХӨСҮТ нь 2021 оны 4 дүгээр улиралд ДЭМБ-тай хамтран орон нутгийг таван бүсэд хуваан бүсчилсэн сургалтыг зохион байгуулж үнэлгээний аргачлалыг 21 аймагт амжилттай нэвтрүүлээд байна. 

Сургалтыг нээж ХӨСҮТ-ийн Ерөнхий захирал Ц.Билэгтсайхан “2021/2022 оны томуугийн улиралд улирлын томуугийн H3N2 вирус, томуу төст өвчнийг үүсгэгч амьсгалын замын синцетиаль вирус, иж томуу, улирлын корона вирус нь хүн амын дунд орчилд орж,  нийт хүн ам, ялангуяа бага насны хүүхдүүдийн дунд дэгдэлт үүсгэж, өвчлөлийн байдал өндөр түвшинд байна. КОВИД-19 цар тахал нь ТТӨ-ий өвчлөлийн хөдлөл зүй, улиралчилалд өөрчлөлт оруулж, халдварын түвшин хаврын саруудад нэмэгдэж, удаан үргэлжлэх магадлалтай байна. Энэ удаагийн сургалтын үр дүнд үнэлгээний аргачлалыг нэвтрүүлснээр шийдвэр гаргагчдыг цаг хугацаанд нь үнэн зөв мэдээллээр хангах, мэдээний чанар сайжирч, нэгж дээрх тархвар судлагч эмч, мэргэжилтэн нар өөрсдийн өвчлөлд тогтмол дүгнэлт хийдэг болох зэрэг олон давуу талтай” гэдгийг онцолж байв. 

Мөн ХӨСҮТ-ийн Ерөнхий захирал Ц.Билэгтсайхан нийт оролцогчдод “КОВИД-19, ТТӨ-ий нөхцөл байдал, авч хэрэгжүүлж буй хариу арга хэмжээ” сэдвээр илтгэл танилцууллаа. Үргэлжлүүлэн ХӨСҮТ-ийн ТҮН-ийн дарга А.Бурмаа “ТТӨ-ий тандалтын тогтолцоо, түүний ач холбогдол, хэрэгжүүлж буй тушаал журам” ХӨСҮТ-ийн ТҮН-ийн тархвар судлагч их эмч Д.Оюунгэрэл “Томуугийн цар тахал болон улирлын томуугийн хүндрэлийн үнэлгээ”-ний ерөнхий танилцуулга, ЭХЭМҮТ-ийн АЭСТ-ийн дарга О.Солонго  “ТТӨ, КОВИД-19 өвчний эмнэлзүйн байдал, эмчилгээ” гэх мэт сэдвүүдээр илтгэл, хэлэлцүүлгийг зохион байгууллаа. 

Үргэлжлүүлэн сургалтанд оролцогчид багт хуваагдан Дүүргүүдийн томуугийн тандалтын мэдээн дээр хамтран дасгал ажлуудыг хийж чөлөөт асуулт хариулт, ярилцлага өрнүүллээ. 

“Сүрьеэтэй тэмцэх үйл хэрэгт олон нийтийн анхаарлыг хандуулах, хүн бүрийн хүчин чармайлт чухал” гэдгийг сурталчлан таниулах зорилгоор дэлхий улс орнууд жил бүрийн гуравдугаар сарын 24-ний өдрийг  Сүрьеэтэй тэмцэх дэлхийн өдөр болгон тэмдэглэн өнгөрүүлдэг.  2022 онд тус өдрийг  “Сүрьеэгүй ирээдүйн төлөө хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлье” уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлж, сүрьеэтэй тэмцэх ажлыг эрчимжүүлэх, дэлхийн удирдагчдын амласан амлалтад хүрэхийн тулд хөрөнгө оруулалт яаралтай нэмэгдүүлэх шаардлагатай байгааг онцолж байна.

Сүрьеэтэй тэмцэх дэлхийн өдөртэй холбогдуулан “Эрүүл сүрьеэгүй ирээдүйн төлөө” ТББ-аас цуврал зөвлөгөө, мэдээллүүд хүргэж байна.  Энэ удаа сүрьеэгийн далд халдвар гэж юу вэ,  халдвар авсан бол сүрьеэ өвчнөөс хэрхэн сэргийлэх талаар зөвлөгөө мэдээллийг ХӨСҮТ-ийн СТСА-ны  тархвар судлаач Э.Уянга өгч байна.

Сүрьеэгийн далд халдвар гэж юу вэ?

Дэлхийн нийт хүн амын 4/1 нь, Монгол Улсын хүн амын 3/1 нь сүрьеэгийн далд халдвартай гэсэн тооцоолол бий.  

Ихэнх хүн сүрьеэгийн нян амьсгалж, халдвар авсан ч тухайн хүний дархлааны хүчээр нянгуудын өсөлт, үржлийг зогсоож чаддаг. Өөрөөр хэлбэл, сүрьеэгийн халдвар авсан ч нян хүний биеийн дархлааны системд дарангуйлагдан идэвхгүй, унтаа байдалд байхыг ДАЛД ХАЛДВАР гэж нэрлэдэг. 

Сүрьеэгийн далд халдвартай ихэнх хүмүүс сүрьеэгээр өвчилдөггүй. Харин халдвар авсан хүмүүсийн  10 хувь нь тодорхой эрсдэлт хүчин зүйлс нөлөөлсний улмаас сүрьеэгээр өвчилдөг. 

ДЭМБ-аас сүрьеэгийн далд халдвар авсан хүмүүсийн 5-10 хувь нь эхний таван жилд сүрьеэгээр өвчлөх боломжтой гэх тооцооллыг гаргадаг.

Сүрьеэгийн далд халдвар болон сүрьеэ өвчний хоорондын ялгаа

Сүрьеэгийн халдвар авсан бол сүрьеэ өвчнөөс хэрхэн сэргийлэх вэ?

Сүрьеэгээр өвчлөх эрсдэл өндөртэй хүмүүс нь:

• Хүүхэд, бага насны хүүхдүүд
• Сүрьеэтэй өвчтөний өрхийн болон ойрын хавьтал 
• Дархлалын тогтолцоог сулруулдаг бусад өвчнөөр өвчилсөн хүмүүс
• ХДХВ-ийн халдвартай амьдарч буй хүмүүс
• Өндөр настай хүмүүс 
• Өнгөрсөн хугацаанд сүрьеэгийн эмчилгээг бүрэн хийлгээгүй хүмүүс 
• Хар тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэгчид

Хэрэв та сүрьеэгийн далд халдвартай болон дээрх өндөр эрсдэлт бүлгийн аль нэгэнд хамаарч байгаа бол сүрьеэ өвчнөөр өвчлөхгүй байхын тулд эм уух шаардлагатай.

Эмч, сувилагчийн зааврын дагуу эмчилгээг бүрэн хийлгэж, далд халдварын эмчилгээнд хамрагдсанаар  сүрьеэ өвчнөөр өвчлөхөөс сэргийлж чадна.

БНСУ-д төвтэй Солонгосын үндэсний сүрьеэгийн нийгэмлэг (СҮСН) нь Бусаны Олон улсын хамтын ажиллагааны сантай хамтран ХӨСҮТ-ийн Сүрьеэгийн тандалт судалгааны алба болон Нийслэлийн төвийн 6 дүүргийн сүрьеэгийн диспансерын эмч ажилтнуудад  халат,  хантааз болон  эрүүл мэндийн ажилтнуудад зориулсан  C, D амин дэмийн багцыг хандивлах арга хэмжээ өнөөдөр боллоо.

Тухайлбал, эмч нарт зориулсан эмнэлгийн өдөр тутмын халат 150 ширхэг,  хүйтэн сэрүүний улиралд өмсөх хантааз 150 ширхэг, ковид-19, сүрьеэгийн халдварын эрсдэл өндөртэй нөхцөлд ажилладаг эрүүл мэндийн ажилтнуудад зориулсан  C, D амин дэмийн багц 30 хайрцагийг тус тус хүлээлгэн өглөө.

Уг арга хэмжээнд ХӨСҮТ-ийн Ерөнхий захирал Ц.Билэгтсайхан, дэд захирал Ж.Байгалмаа, СТСА-ны дарга Э.Оюунчимэг, Нийслэлийн төвийн 6 дүүргийн сүрьеэгийн диспансерын зохицуулагч эмч нар оролцохын зэрэгцээ Бусаны Олон улсын хамтын ажиллагааны сангийн Монгол дахь сайн дурын элч төлөөлөгчдөөс ШУТИС-ийн профессор Т.Ууганбаяр, Монголын анагаахын эмэгтэйчүүдийн холбооны үүсгэн байгуулагч, “Мэнд” компанийн зөвлөх эмч Д.Гэрэлмаа, Монголын сайхан бүсгүй, “Энхрий-эрдэнэ” сангийн үүсгэн байгуулагч, Олон улсын аудитын компанийн аудитор Э.Энхриймаа болон Солонгосын үндэсний сүрьеэгийн нийгэмлэгийн Монгол дах төлөөлөгчийн газрын төлөөлөл хүрэлцэн ирсэн байна. 

Энэ үеэр ХӨСҮТ-ийн удирдлагуудын зүгээс цар тахлын хүнд нөхцөлд ажиллаж байгаа эмч, эмнэлгийн мэргэжилтнүүдэд ажлын  хувцас хэрэгсэл, амин дэм хандивлаж байгаа БНСУ-ын Бусаны олон улсын хамтын ажиллагааны сан болон түүний Монгол улс дахь сайн дурын элч төлөөлөгч нарт чин сэтгэлийн талархал илэрхийлсэн юм.

Солонгосын үндэсний сүрьеэгийн нийгэмлэг нь 2016 оноос хойш Монгол улсад үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа бөгөөд сүрьеэтэй тэмцэх, сэргийлэх үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангахад хувь нэмрээ оруулах,  сүрьеэд өртөх өндөр эрсдэлтэй хүн амын дунд идэвхтэй илрүүлэлт хийх, олон улсын хамтын ажиллагааг сайжруулах, лабораторийн чадавхыг бэхжүүлэх зэрэг чиглэлээр төсөл хөтөлбөрийг үе шаттай хэрэгжүүлж ирсэн. 

2020 оноос СҮСН нь КОЙКА олон улсын байгууллагатай хамтарсан санхүүжилтээр “Сүрьеэгийн хавьтлын илрүүлэлт, хяналтыг сайжруулах төсөл”-ийг хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд энэ оны дунд үеэс сүрьеэгийн далд халдварыг оношлох зорилгоор цусанд интерферон-гамма тодорхойлох шинжилгээг ХӨСҮТ болон дүүргүүдэд нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна.  

Бусаны олон улсын хамтын ажиллагааны сан нь 2017 оноос хойш Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн иргэдийг эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамруулах, хүүхдийн сурч боловсрох орчин нөхцөлийг сайжруулах чиглэлээр сайн дурын үйл ажиллагааг жил бүр зохион байгуулж ирсэн байна. 

“Сүрьеэтэй тэмцэхэд олон нийтийн анхаарлыг хандуулах, хүн бүрийн хүчин чармайлт чухал” гэдгийг сурталчлан таниулах зорилгоор дэлхийн улс орнууд жил бүрийн гуравдугаар сарын 24-ний өдрийг “Сүрьеэтэй тэмцэх дэлхийн өдөр” болгон тэмдэглэдэг. 2022 онд тус өдрийг “Сүрьеэгүй ирээдүйн төлөө хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлье” уриан дор сүрьеэтэй тэмцэх ажлыг эрчимжүүлэх, дэлхийн нийтээрээ хөрөнгө оруулалтыг яаралтай нэмэгдүүлэх шаардлагатай байгааг онцолж байна.

Энэ удаа сүрьеэтэй өвчтөний нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, дэмжлэгийн талаар ХӨСҮТ-ийн СТСА-ны хяналтын эмч Ц.Даваасүрэнтэй ярилцлаа.

- Монгол улсад жилд шинээр 3000 гаруй сүрьеэгийн шинэ тохиолдол бүртгэгддэг. Сүрьеэгээр өвдсөн хүмүүс ямар хугацаатай эмчилгээ хийлгэдэг вэ, эмчилгээ нь хэр үнэтэй вэ?

Манай улс нь  сүрьеэгийн тархалт өндөртэй улсын тоонд ордог бөгөөд жил бүр 3000-4000 хүн шинээр сүрьеэгээр өвчилдөг. Сүрьеэтэй өвчтөний эмчилгээ хамгийн багадаа 6 сар түүнээс дээш 2 жил хүртэлх хугацаа шаарддаг. Монгол улсад сүрьеэгийн эсрэг эмчилгээ үнэ төлбөргүй. Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яамнаас улсын төсөвт сүрьеэгийн эсрэг эмийн зардлыг тусган санхүүжүүлдэг. Мөн  Олон улсын байгууллага Глобаль сангаас сүрьеэгийн эсрэг эмийн тодорхой хувийг санхүүжүүлэхээс гадна эмийг үнэгүй хүргэж өгдөг тусламж, үйлчилгээг үзүүлэн ажиллаж байна. Манай улсад сүрьеэ өвчний оношилгоо, эмчилгээ үнэ төлбөргүй хийгдэж байна. Сүрьеэгийн тусламж үйлчилгээнд зарцуулж буй  Засгийн газрын санхүүжилт жил бүр нэмэгдэж байна.

- Сүрьеэ өвчин удаан хугацаанд эмчлэгддэг. Ер нь сүрьеэгийн эмчилгээ хийлгэж байх явцад ямар  нийгмийн халамжийн дэмжлэг, туслалцаа авдаг вэ?

Сүрьеэгээр өвдөж байгаа хүмүүсийн  70 орчим хувь 15-44 насны өсвөр үеийн болон ид ажил хөдөлмөрийн насны залуучууд эзэлж байна. Сүрьеэгээр өвдсөний улмаас ажлаа хийх боломжгүй болдог. 2018 онд хийсэн сүрьеэтэй өвчтөн болон тэдний гэр бүлд учирч буй зардлын судалгаагаар  сүрьеэтэй өвчтөний 39 хувь санхүүгийн хүндрэлээс шалтгаалан зээл авсан, 45 орчим хувь нь ажилгүй болж, 70 хувь нь  санхүүгийн дарамтад өртсөн гэсэн судалгааны үр дүн гарсан. Ажилгүй, орлогогүй, санхүүгийн дарамтад орсон  сүрьеэгээр өвдсөн хүмүүст нийгмийн халамж зайлшгүй шаардлагатай болдог. 

Эрүүл мэндийн сайд, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын хамтарсан тушаалын дагуу сүрьеэгийн эмчилгээ хийлгэж байх хугацаанд хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хэмжээг тогтоож группд оруулж байна.

Жишээ нь: амьсгалын эрхтний сүрьеэгийн хүнд хэлбэр, зүрхний дутагдалтай, уушиг болон бусад эрхтэнд сүрьеэгийн улмаас мэс засал хийлгэсэн гэх  зэрэг заалтууд байдаг. 

Мөн төрийн бус байгууллага болон олон улсын байгууллагуудаас нийгмийн халамжийн дэмжлэг үзүүлдэг. Тухайлбал,  Глобаль сангийн дэмжлэгтэй ДОХ,Сүрьеэгийн төслөөр хүнсний тусламж үзүүлж байгаа. Монголын сүрьеэтэй тэмцэх нийгэмлэг сар бүр 21 аймаг, 9 дүүрэгт эмчилгээ хийлгэж байгаа сүрьеэтэй хүмүүст  хүнсний багц авч өгч байна.  Энэ хүнсний тусламжийг сүрьеэтэй хүн болгонд өгөх боломжгүй, цөөн тооны хүнд өгдөг. Түүнчлэн сүрьеэтэй өвчтөн өдөр болгон эмнэлэг дээр ирж эмчдээ үзүүлэх, эмчийн хяналтын дор эм уух, эмчилгээ хийлгэх шаардлага гардаг тул нийтийн тээврийн зорчих карт олгодог. Гэхдээ тус картийг хүн бүрт олгох боломжгүй хязгаарлагдмал байна. 

Амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой хүмүүс сүрьеэгээр өвчлөх эрсдэл өндөртэй байдаг. Тиймээс өрхийн амьжиргааны түвшин тогтоох шалгуур үзүүлэлтээр зарим тохиолдолд нийгмийн хамгааллын хөтөлбөрт хамрагдах шалгуурыг хангаж чадахгүй хүмүүс ч их байна.

Жишээ нь: орон гэргүй, ядуу хүмүүс бичиг баримтгүй байх, оршин суугаа хаягийн зөрчилтэй гэх мэт халамжийн тусламж үйлчилгээ авч чаддаггүй хүмүүс их байсаар байна.

-   Сүрьеэгээр өвдсөн хүмүүс юу анхаарах хэрэгтэй байдаг вэ?

Нэгдүгээрт, нэгэнт сүрьеэгээр өвдсөн бол сүрьеэгийн эсрэг эмээ бүрэн гүйцэд уугаад, төгс эмчлэгдэх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, тухайн сүрьеэтэй өвчтөний ар гэрийнхэн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт тогтмол хамрагдах хэрэгтэй.

Эхний 2 жилд зургаан сар тутамд, 3 дахь жилээс  жилд нэг удаа урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдаж байх  ёстой. 

-2022 оны Сүрьеэтэй тэмцэх дэлхийн өдрийг “Сүрьеэгүй ирээдүйн төлөө хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлье” уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлж байгаагийн гол ач холбогдол юу вэ? Цаашид эмзэг бүлгийн хүмүүст нийгмийн ямар дэмжлэг чухал байгаа вэ?

2022 онд Сүрьеэтэй тэмцэх дэлхийн өдрийг дэлхий нийтээрээ “Сүрьеэгүй ирээдүйн төлөө хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлье” уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлж байна.

Сүрьеэ өвчнийг илрүүлэх, оношлох, эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд зарцуулах санхүүжилтийг нэмэгдүүлэхийг Засгийн газар, хөрөнгө оруулагч, шийдвэр гаргагч нарт уриалж байгаагаараа онцлогтой.

Хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлснээр олон сая хүний амь насыг аварч, сүрьеэгийн тархалтыг таслан зогсоох үйл явцыг эрчимжүүлнэ. Мөн олон талт хамтын ажиллагааг сайжруулах явдал чухал юм. 

Судалгаанаас харахад сүрьеэгээр өвдсөн хүмүүсийн 60 орчим хувь нийгмийн эмзэг бүлгийн хүмүүс байдаг.  Тиймээс эдгээр хүмүүсийг зайлшгүй нийгмийн хамгааллын хөтөлбөрт хамруулахад анхаарах  хэрэгтэй байна.

Нүүрс, хүнсний талон, унааны карт олгодог болох зэрэг олон талын дэмжлэг шаардлагатай байна.

Манай байгууллагаас нийгмийн халамжийн байгууллагуудтай уулзалт сургалтуудыг  хийдэг. Энэ жилийн сүрьеэтэй тэмцэх өдрийг угтан Улаанбаатар хотын хороодын нийгмийн халамжийн мэргэжилтнүүдэд уулзалт хийхээр төлөвлөсөн. Мөн энэ 3 сард шийдвэр гаргагч нарт цахим уулзалт хийж мэдээлэл өгөх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.  

-Сүрьеэгээр өвдсөн хүн удаан хугацаанд эмчилгээ хийлгэдэг тул ажлын байраа хадгалж чадахгүй тохиолдол их гардаг. Энэ тал дээр юуг анхаарах нь чухал байна вэ?

Өмнө нь хэлсэн сүрьеэгээр өвдсөн хүмүүсийн 45.5 хувь ажилгүй болж, ажлаасаа гарсан гэсэн судалгаа гарсан. Ажил олгогч нарт ажлын байрыг хадгалах, ялгаварлан гадуурахгүй байх ойлголт мэдээллийг өгөх, салбар хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах шаардлагатай байдаг. 

Сүрьеэ өвчнийг эмчлэх эдгэрүүлэхэд, урьдчилан сэргийлэхэд зөвхөн эрүүл мэндийн байгууллага гэхгүй, Засгийн газар, төрийн болон төрийн бус байгууллага, хувь хүн, олон нийт, аж ахуйн нэгж гэх мэт бүх талын хамтын ажиллагаа чухал гэдгийг дахин хэлмээр байна.